سقاخانه

این تحقیق گذری است بر یكی از موضوعاتی كه چندین سالی است پیرامون آن خیلی صبحتی وجود ندارد و یا اگر باشد بسیار محدود است هنوز هم این مكان تاریخی – مذهبی كه ریشه در نگرش های دینی ما دارد و کم کم با یك سری باورها و عقاید عجین شده ، در نظر بسیاری از اهمیت خود ساقط نشده و فقط گرد و غبار زمانه بر روی آن نشسته است

سقاخانه
 

فهرست مطالب

 

عنوان                                                                                                              صفحه

 

 

مقدمه....................................................................................................................... 1

 

فصل اول : نماد و نگرشی نمادین

 

1-1      نماد و نگرش نمادین به هستی ...................................................................... 6

 

1-2      نماد و نقش آن در زندگی ........................................................................... 10

 

فصل دوم : سقاخانه

 

2-1وجود افتراق فضاهای سنتی و مدرن............................................................. 13

 

2-1-1  شناختی از دو واژه «نوگرایی» و «سنت گرایی»...................................... 13

 

2-1-2 گرایش به فضاهای شهری سنتی ............................................................. 14

 

2-1-3 مقایسه فضاهای سنتی و مدرن ............................................................... 16

 

2-2 فرهنگ واژگانی سقاخانه .............................................................................. 18

 

2-3  علل پیدایش سقاخانه ................................................................................... 24

 

2-4 دو عنصر اساسی در سقاخانه ..................................................................... 31

 

2-4-1 آب............................................................................................................. 32

 

2-4-1-1 آب عنصر مقدس و مشترک در ادیان پهنه ی ایران زمین................... 34

 

2-4-1-2 آب در دیگر آیین های باستانی............................................................. 36

 

2-4-1-3 آب در ادیان و آیین ها.......................................................................... 37

 

2-4-1-3-1 آب در دیانت یهود............................................................................ 37

 

2-4-1-3-2 آب در مسیحیت ............................................................................... 38

 

2-4-1-3-3 آب در آیین مندائی و صابئین ......................................................... 38

 

2-4-1-3-4 آب در اسلام ................................................................................... 39

 

الف : بازتاب آب در اسلام .................................................................................... 39

 

ب: آب در عرفان اسلامی – ایرانی ....................................................................... 40

 

ج: آب ، واقعه كربلا و آب تربت ............................................................................ 42

 

د: آب و مذهب دو روی یك سكه‌اند در سقا خانه ................................................ 45

 

2-4- 2 آتش ........................................................................................................ 50

 

2-4-2-1 آتش و نور در ایران باستان ............................................................... 50

 

2-4-2-1-1  اهمیت آتش و نور درجهان بینی آفرینش ایران باستان ................. 53

 

2-4-2-1-2 آتش و نور واسطوره های آن در فرهنگ آریایی ........................... 53

 

2-4-2-2 كاركرد رمزهای آتش و نور در اسلام ............................................... 54

 

2-4-2-3 كاركرد رمزهای آتش و نور در ایران ................................................ 55

 

2-4-2-4 نور و هنر ............................................................................................ 56

 

2-5 معماری سقا خانه ......................................................................................... 57

 

2-6 عناصر نمادین سقا خانه ............................................................................... 60

 

2-6-1 آینه ........................................................................................................... 61

 

2-6-2 شمع ( چراغ نفتی ، لوستر ) ...................................................................... 63

 

2-6-2-1 شعله شمع ........................................................................................... 64

 

2-6-2-2 سوگند به نور و روشنایی و فروغ و شمع افروزی ............................ 66

 

2-6-2-3 شمع گردانی در مراسم مقدس ............................................................ 67

 

2-6-2-4 شمع در سقا خانه : آتش و آب ........................................................... 67

 

2-6-3 قفل ........................................................................................................... 68

 

2-6-4 آدمكهای فلزی .......................................................................................... 70

 

2-6-5 پنجه  ........................................................................................................ 72

 

2-6-6 چشم ......................................................................................................... 74

 

2-6-7 ظرف سقا خانه‌ای .................................................................................... 75

 

2-6-8 ستاره ....................................................................................................... 76

 

2-7 تزئینات دیگر سقاخانه .................................................................................. 76

 

2-7 -1 کتیبه نویسی............................................................................................. 76

 

2-7-2 سنگاب....................................................................................................... 80

 

2-8 رنگ در سقاخانه .......................................................................................... 81

 

2-8-1 پیشینه ای از رنگ .................................................................................... 81

 

2-8-2 خواص رنگ سبز ..................................................................................... 82

 

2-8-2-1 مسرت بخشی و شاد آور بودن .......................................................... 83

 

2-8-2-2 تقویت تحمل پذیری و صبر ................................................................. 83

 

2-8-3 رنگ سبز در سقاخانه .............................................................................. 84

 

2-9 معرفی تعدادی از سقاخانه‌های معروف

 

2-9-1 سقاخانه عزیز الله ..................................................................................... 90

 

2-9-2 سقاخانه سردر مجلسی ............................................................................ 92

 

2-9-3 سقاخانه طوقچی ....................................................................................... 93

 

2-9-4 سقاخانه آقا میرزا اسدالله روضاتی .......................................................... 95

 

2-9-5 سقاخانه در دشت .................................................................................... 97

 

2-9-6 سقاخانه حاج آقا شجاع ............................................................................ 99

 

2-9-7 سقاخانه پنج شنبه دین ........................................................................... 101

 

2-9-8 سقاخانه قدیمی رو به روی سردر مسجد جورجیو .............................. 103

 

2-9-9 سقاخانه‌های درب امام .......................................................................... 105

 

2-9-9-1  سقاخانه دالان درب امام .................................................................. 105

 

2-9-9-2  سقاخانه صحن شمالی درب امام ..................................................... 106

 

2-9-9-3  سقاخانه مجاور درب امام ............................................................... 107

 

2-9-10 سقا خانه مسجد حكیم ......................................................................... 108

 

2-9-11 سقا خانه هارونیه ................................................................................ 109

 

2-9-12 سقاخانه درب كوشك .......................................................................... 110

 

2-9-13 سقاخانه بیدآباد ................................................................................... 110

 

2-9-14 سقاخانه حاج محمد جعفر .................................................................... 111

 

2-9- 15 سقاخانه قصر در دشت ..................................................................... 112

 

2-9-16 سقاخانه گرگ یراق .............................................................................. 113

 

2-9-17 سقاخانه گذرهارونیه ........................................................................... 114

 

2-9-18 سقاخانه حاج علی ................................................................................ 115

 

2-9- 19 سقاخانه آقانور ................................................................................... 116

 

2-9-20 سقاخانه تركها ..................................................................................... 117

 

2-9- 21 سقاخانه مسجد سید ........................................................................... 118

 

2-9-22 سقا خانه تاج الدین ............................................................................... 119

 

2-9-23 سقاخانه مسجد لبنان ........................................................................... 120

 

2-9- 24 سقاخانه مسجد ذكر الله ...................................................................... 121

 

 

 

فصل سوم : مكتب سقا خانه

 

3-1 مكتب سقا خانه و پیدایش آن ..................................................................... 122

 

3-2 هنرمندان مكتب سقا خانه ........................................................................... 127

 

3-2-1 منصور قندریز ....................................................................................... 127

 

3-2-2 حسین زنده رودی ................................................................................. 129

 

3-2-3 پرویز تناولی .......................................................................................... 131

 

3-2-4 فرامرز پیل آرام ..................................................................................... 133

 

3-2-5 ژازه طباطبایی ........................................................................................ 134

 

3-2-6 جعفر روحبخش ..................................................................................... 135

 

3-2-7 مسعود عربشاهی ................................................................................... 135

 

3-2-8 ناصر اویسی .......................................................................................... 137

 

3-2-9 صادق تبریزی ........................................................................................ 138

 

3-3 تطبیق برخی آثار هنرمندان سقاخانه با ادعیه و طلسمات .......................... 139

 

3-4 نمونه‌ای دیگر از آثار هنرمندان معاصر با نگاه سقاخانه‌ای ...................... 145

 

نتیجه گیری ......................................................................................................... 152

 

گزارش كار عملی ............................................................................................... 154

 

منابع ................................................................................................................... 165

 

این تحقیق گذری است بر یكی از موضوعاتی كه چندین سالی است پیرامون آن خیلی صبحتی وجود ندارد و یا اگر باشد بسیار محدود است . هنوز هم این مكان تاریخی – مذهبی كه ریشه در نگرش های دینی ما دارد و کم کم با یك سری باورها و عقاید عجین شده ، در نظر بسیاری از اهمیت خود ساقط نشده و فقط گرد و غبار زمانه بر روی آن نشسته است .

 

در این تحقیق سعی كرده‌ام با کنکاشی  در تاریخ مطالبی  پیرامون علل پیدایش سقاخانه‌، معماری ظاهری آن ، عناصر ونشانه‌های نمادین در آن ، كه هر یك برای مردم معنا و مفهومی دارد را بگنجانم و از دیگر سو به پیوند سقاخانه و هنر پرداخته و نمونه هایی از این آثار ارائه گردیده است ،‌كه در طول این پروژه می‌توانید ملاحظه فرمایید  و با این آرزو که موثر واقع شود و چه بسا روزگاری ، سقاخانه نذر شما را نیز برآورده سازد.

 

 

 

 

 مقدمه

 

نخست باید معنی دین و هنر مشخص شود و سپس ربط حقیقی دین و هنر مورد تحقیق قرار گیرد تا در نهایت بتوان برای پرسش مذكور پاسخی مستدل یافت .

 

 «دین به معنای كل عبارت است از مجموعه فرامین ، قواعد و دستورات و احكام الهی كه برای خیر و سعادت و كمال انسان توسط پیامبران به بشر ابلاغ شده است . عنایت دین خیر و كمال مطلق است و كمال مطلق زیبایی حقیقی و جمال مطلق است . دریافت حقیقت مطلق ، شهودی است و عشق ذاتی ابنای بشر به حقیقت مطلق (حقیقة الحقایق) منشا شهود است و شهود میسر نشود الا به مسیر روح درعالم قدس و استغراق در دریای وحدت و آشنا شدن ذوق به توحید .»

 

حقیقت دین ، معرفت الهی است . موضوع و هدف دین ،‌وجود مطلق (‌خداوند)‌ است وشریعت ( دین ) راه و رسم الهی شدن را به انسان می‌آموزد تا صفات الهی در وجود انسان تجلی یابد و به مقام خلیفه الهی رسد .

 

الذی احسن كل شی خلفة و خدا كسی است كه هر چه را آفرید ، نیكو آفرید (‌آفریده او در نهایت حسن و زیبایی است ) .

 

در جهان چو حسن یوسف كس ندید           حسن آن دارد كه یوسف آفرید

 

 حضرت امام ( ره ) در كتاب شریف دعای سحر می‌فرمایند :« بهاء به معنای زیبایی است و زیبایی عبارت است از وجود ، پس هر چه خیر و زیبایی و سناهست همه از بركات وجود است و سایه آن است تا آن جا كه گفته‌اند مساله اینكه وجود عبارت از خیر و زیبایی است همه از بدیهیات است پس وجود، همه‌اش زیبایی و جمال و نور و روشنی است و هر قدر وجود قوی‌تر باشد زیبایی‌اش عامتر و زیباتر خواهد بود .»

 

وجود تجلی واجب الوجود است . این تجلی و ظهور ، جلوه ی كمال مطلق و جمال مطلق و مساوی زیبایی است . اگر زیبایی ذات هنر باشد غایت هنر به امر خارج از ذات دلالت ندارد . پس غایت هنر همان حقیقت ذاتی آن و حقیقت ذاتی هنر ، زیبایی حقیقی است . از این باب ،‌موضوع و هدف ، دین و هنر امری واحد است . در هنر زیبایی حقیقی وجود مطلق و به عبارتی جمال مطلق است و از حیث تفاوتی میان موضوع دین و هنر نیست .

 

 « فلوطین معتقد است :« جسم زیبا از طریق بهره‌یابی از نیروی صورت بخشی كه از صور خدائی می‌آید ، وجود پیدا می‌كند . عقل و هر چه از عقل فیضان می‌یابد زیبایی اصیل روح است نه زیبایی ناشی از امور بیگانه و بدین جهت است كه می‌گویند روحی كه نیك و زیبا شود همانند خدا می‌گردد زیرا خدا منشا بخش بهتر و زیباتر هستی و به عبارت بهتر منشا خودهستی یعنی زیبایی است . روح ، موجودی خدائی و خود جزئی از زیبایی است و به هر چه نزدیك شود و دست یابد ، آن را تا آن حد كه قابلیت بهره‌وری از زیبائی دارد ، زیبا می‌سازد ، اگر بینی كه زیبا نیستی همان كن كه پیكر تراشان با پیكر می‌كنند ،‌ هر چه زیادی است بتراش و دور بینداز ، این جا را صاف كن ، آنجا را جلا بده ، كج را راست كن و سایه را روشن ساز و از كار خسته شو تا روشنایی خدائی فضیلت ، درخشیدن آغاز كند و خویشتن داری را برا و رنگ مقدسش بینی ،‌روح اگر خود زیبا نباشد زیبایی را نمی‌تواند دید از این رو كسی را كه می‌خواهد نیكی و زیبایی را ببیند نخست خود را باید همانند خدا كند و نیك و زیبا شود .»

جهت دریافت فایل کامل سقاخانه لطفا آن را خریداری نمایید